De online klas

Door de COVID-19 crisis zien steeds meer scholen zich genoodzaakt hun deuren te sluiten en over te schakelen op online onderwijs. Ik vind het frappant om te zien dat scholen en docenten het idee van de klas in stand proberen te houden, zelfs als de fysieke klas niet meer toegankelijk is. In Australië, waar ik woon en werk, is het bijvoorbeeld heel normaal om van studenten te vragen dat ze ook thuis hun uniform dragen als ze inloggen op de videochat. Echter, niets is normaal of natuurlijk als het gaat om de manier waarop we ons onderwijs organiseren, zoals ik hieronder zal betogen. Nu dat scholen min of meer worden gedwongen hun lessen online te geven, rijst de vraag of de huidige crisis onze kijk op onderwijs ingrijpend gaat veranderen… of niet.

Volgens de Franse historicus Arièsis het idee van de klas zoals we die nu kennen een product van de zestiende eeuw, toen onderwijsinstellingen min of meer gedwongen werden het onderwijs anders te organiseren door het groeiende aantal leerlingen. Voor die tijd zaten leerlingen van verschillende leeftijden en verschillende niveaus vaak bij elkaar in een ruimte en deden hetzelfde werk. Herhaling was dan ook de kern van de middeleeuwse pedagogiek. In universiteitssteden, zoals Parijs (de middeleeuwse universiteiten kunnen deels worden gezien als voorloper van het middelbaar onderwijs) leefden studenten doorgaans in aparte instituties en werden door een begeleider naar de meester gebracht die zijn vak uitoefende in een gehuurd lokaal (of soms zelfs op straat). De lessen waren openlijk toegankelijk, wat van de meester in feite een “winkelier” maakt “die wacht op klanten”, zoals Ariès het omschrijft.

Nu zien we ook dat het onderwijs zich noodgedwongen anders moet organiseren. Digitale technologieën maken het (gelukkig) mogelijk om de klas naar de leerlingen thuis te brengen middels videochatsoftware als Microsoft Teams en Zoom.

Echter, de klas laat zich niet probleemloos vertalen naar een digitale omgeving. Ik sprak met een docent die het deprimerend vond dat hij geen ‘real life’ contact meer had met zijn leerlingen. Met een andere docent sprak ik over het probleem van orde houden als de leerlingen niet meer fysiek aanwezig zijn. Ik dacht direct aan Foucault’s bekende metafoor van de panopticon-gevangenis (zie afbeelding hieronder), waarin het gevoel dat je altijd bekeken wordt, betekent dat je automatisch je gedrag reguleert. De digitale wereld, daarentegen, wordt vaak gezien als een ondoorzichtige plek waar men zich makkelijk kan hullen in anonimiteit (denk ook aan trollen en het Dark Web). In de online klas hebben studenten veel meer mogelijkheden om te ontsnappen aan de blik van de docent, zoals dit creatieve gebruik van Zoom laat zien. De vraag blijft of dit verstoppertje spelen nog wel nodig is als leerlingen (thuis) meer verantwoordelijkheid krijgen om hun leren vorm te geven. Ik denk dat het best mogelijk is dat in de online klas de nadruk verplaatst van het monitoren van gedrag (is de leerling aan het werk?) naar het monitoren van output (is het huiswerk gedaan?). Dat laatste is immers veel makkelijker te checken via digitale middelen.

Een andere vraag is of de docent een andere betekenis krijgt in de online klas. Een van de docenten met wie ik sprak, zei dat hij nu ook van zijn leerlingen leert wat betreft digitale vaardigheden. Dit deed me denken aan het concept distributed knowledge dat sommige auteurs, zoals James Paul Gee, gebruiken om leren in digitale domeinen te definiëren (e.g. games en online forums). Kennis heeft hier geen centraal punt, maar wordt gedeeld en uitgebreid via een netwerk, waaraan iedereen kennis toevoegt. De relatie leraar-leerling is echter dermate ongelijkwaardig dat zo’n netwerk wellicht niet spontaan zal ontstaan. Een ander voorbeeld van online leren is de mentor-stagiair-relatie. Die kan bijvoorbeeld worden teruggezien in online multiplayer role-playing games, waar nieuwe gamers vaak worden ingeleid door de meer ervaren spelers in een guild. Het verschil met leerlingen op school is dat zij vaak worden ‘gedwongen’ iets te leren, terwijl gamers zich met passie aan hun hobby wijden.

We zijn zo gewend aan het idee van een klas met een docent die zijn kennis doorgeeft, dat het moeilijk voor te stellen is dat onderwijs ook anders kan. De huidige pandemie brengt wellicht nieuwe inzichten met zich mee over hoe we onderwijs (opnieuw) kunnen vormgeven. Ik ben erg benieuwd naar wat er de komende weken en maanden gaat gebeuren in onderwijsland: zal de ‘traditionale’ klas zich proberen te manifesteren in online vormen? Of zullen docenten (en leerlingen) nieuwe vormen van lesgeven gaan ontdekken?

Ik hoor graag de ervaringen en meningen van leerlingen en docenten die nu in lock-down zitten. Wat vinden jullie van de online klas? Hebben jullie ideeën over hoe leren online eruit zou moeten zien?